De verdubbelaar

Stel je geeft een feest. Laten we zeggen: een barbecue. Je schat van te voren in hoeveel geld je er aan uit wilt geven. Je nodigt iedereen uit die je kent. Het moet echt iets speciaals worden. En je vraagt aan iedereen wat ze die dag willen drinken en eten. Hamburgers, worstjes, biefstuk, vis. Ja, zelfs voor de vegetariërs onder ons is er ruimte. Er wordt enthousiast gereageerd. Je verzamelt alle reacties en enthousiast mail je of app je de resultaten terug. Iedereen verheugt zich steeds meer op het feest. Dan wordt het tijd om nog eens goed naar het boodschappenlijstje te kijken en vooral naar de vraag wat het allemaal gaat kosten.  En je weet, eigenlijk had je dat al veel eerder moeten doen. En hoe je ook rekent, de kosten vallen veel hoger uit. Ongeveer het dubbele. En opeens zie je wat er mis is gegaan: De kosten voor de barbecue, de drank, de houtskool en de sauzen stonden wel op het lijstje. Maar je was het vlees vergeten. Oeps, wat nu?

Vorige week al kwam het college met een opmerkelijke mededeling. De kostenraming voor het herinrichtingsproject van de wijk Stad en Lande gaat geen 10 miljoen kosten, maar 20 miljoen. Een verdubbeling dus. 10 miljoen, dat is twee keer de jaarlijkse OZB-opbrengst. Een enorm bedrag. Voor de goede orde: het gaat hier om plannen. Er is nog nauwelijks geld uitgegeven. Dus we kunnen de plannen nog stopzetten en dan hebben we een dreigende financiële strop afgewend. Maar als je goed kijkt lijkt er wel wat meer aan de hand. Ik heb onmiddellijk aan het college gevraagd om deze mededeling openbaar te maken. Maar omdat er cijfers in stonden wilden ze de hele mededeling vertrouwelijk houden. Fijn dat het college nu toch op haar schreden is teruggekeerd.

Zoals ik in mijn vorige blog al schreef heeft de gemeente met veel tam tam de dit project op haar website aangekondigd: “De komende jaren vervangen we het riool in de wijk Stad en Lande. Tegelijkertijd richten we ook de openbare ruimte in de wijk opnieuw in. Dat doen we onder de naam ‘Herinrichting Stad en Lande’. We bereiden dit project nu voor en daar willen we u bij betrekken”,  zo valt op de website van de gemeente te lezen. Er is een uitgebreide enquête gehouden. Ruim 500 inwoners hebben hierop gereageerd. Een extern bureau heeft hier een mooie digitale rapportage van gemaakt, inclusief een document van bijna 100 pagina’s, waarin je alle antwoorden kunt teruglezen. Het gaat dus niet om zo maar een plannetje, het is serieus voorbereid. Nou ja, serieus….

Welk beeld roept dit op bij de inwoners van de wijk Stad en Lande. Stel je voor: de gemeente kondigt aan dat in jouw wijk niet alleen het riool wordt vervangen, maar ook de hele openbare ruimte opnieuw wordt ingericht. Je gaat serieus in op de vragen die worden gesteld en straks moet je misschien wel uit de krant vernemen dat de gemeente zich 10 miljoen verrekend heeft en dat het hele project mogelijk niet doorgaat. Dat komt maar ten dele doordat alles duurder is geworden. Er zijn gewoon kosten niet meegenomen. Zo zijn de kosten voor de vervanging van de bomen op nul euro geraamd.

Ik hoef niet uit te leggen wat dat doet met het vertrouwen in de lokale overheid. En daarom is het goed dat wij daar als gemeenteraad snel een stevig debat over hebben met verantwoordelijk wethouder Marlous Verbeek.

Dit roept een flink aantal vragen op. Hoe is de voorbereiding geweest? Welke projectplannen hebben op tafel gelegen? Wie heeft die ramingen vastgesteld? Je mag toch verwachten van een professionele organisatie dat ze projecten die tien of twintig miljoen gaan kosten op een ordelijke wijze voorbereiden voordat je een hele wijk erbij gaat betrekken.

En wanneer is het besluit genomen om dit project van start te laten gaan. Welke bestuurlijke regie is hierop geweest?  Wanneer droeg de wethouder kennis van deze kostenoverschrijding? En wanneer was het college hiervan op de hoogte? Enkele weken geleden heeft de verantwoordelijk portefeuillehouder een overzicht  naar de formatietafel gestuurd.  Omdat het college hier toen nog niet van op de hoogte was, hebben wij erop aangedrongen dat het college zo snel mogelijk de hele raad moest informeren. Alle raadsleden moeten over dezelfde informatie kunnen beschikken, ongeacht of je coalitiepartij of oppositiepartij bent. Anders kunnen we onze controlerende taak niet goed uitoefenen. En dat brengt mij bij de vraag: Waarom worden we daar nu pas van in kennis gesteld? Is het toeval dat deze informatie naar buiten komt nu de formatie in een afrondend stadium is en het vertrek van de wethouder aanstaande is?  

Wat zegt dit over de aansturing van de ambtelijke organisatie? In hoeverre heeft de ambtelijke leiding de zaak goed in de grip? Ik zal dat toelichten: Bij het begin van de formatie kregen we een mooi “overdrachtsdocument” op tafel. Het gaf aan voor welke cruciale keuzes we de komende raadsperiode komen te staan. Het is echt een mooi document en ook zorgvuldig opgesteld. Zo lijkt het althans. Over Stad en Lande valt er in het document niets te lezen. We hebben vanaf de formatietafel nog aan de ambtelijke leiding gevraagd of er nog meer ontwikkelingen zijn, waar we rekening mee moeten houden. Het antwoord van de ambtelijke leiding op 13 april was:

“We hebben al ons bekende ontwikkelingen in kaart gebracht en geprobeerd daar een financiële inschatting bij te geven. Overige ontwikkelingen kunnen we niet schetsen. In zijn algemeenheid kun je zeggen dat de economische ontwikkelingen ons zorgen baren. Denk dan aan de daarbij behorende verschijnselen als leveringsproblemen, inflatie en recessie. Tot zover!”

En dat roept dan meteen de vraag op: wat weet de ambtelijke leiding nog meer niet? Eerder al zijn er twijfels geuit over het in control zijn van de ambtelijke organisatie. Voorafgaande aan het debat over het Deloitte-rapport schreef voormalig gemeenteraadslid Kees de Kok in de Gooi en Eemlander van 26 september 2019 een vlijmscherpe analyse hoe de checks and balances in de organisatie hadden tekortgeschoten. Het zou zo maar kunnen dat deze analyse aan actualiteit nog niets heeft ingeboet. Daar komt bij dat de verantwoordelijk portefeuillehouder ook nog eens de bestuurlijke verantwoordelijkheid draagt voor de kwaliteit van de ambtelijke organisatie. De huidige situatie roept dan ook de vraag op wat de bestuurlijke regie is geweest op de noodzakelijke doorontwikkeling van de ambtelijke organisatie en welke resultaten daarbij zijn geboekt.

Grote kans dat de bewoners in de wijk Stad en Lande de grote verliezers zijn. Want waar haalt de gemeente zo maar € 10 miljoen euro vandaan. Welke verwachtingen zijn er gewekt in de wijk? Zijn er ook al toezeggingen gedaan? Hebben wij als gemeenteraad nog onze handen vrij om dit traject stop te zetten. Strikt formeel zal dat ongetwijfeld het geval zijn. Maar geldt dat nog steeds als we de verwachtingen die al dan niet zijn gewekt ook laten meewegen? Daar moet een duidelijk antwoord op komen.

En tenslotte misschien wel de belangrijkste vraag: welke lessen moet we hieruit trekken? Op de formatietafel lag een onderzoeksrapport waarbij geconcludeerd werd dat er de komende jaren fors extra geld moest worden uitgetrokken om de formatie in de organisatie op orde te brengen. Het rapport maakt ook wel duidelijk dat er meer nodig is dan alleen maar extra mensen erbij. Het is dus geen kwestie van: het budget incasseren, mensen aannemen en vervolgens op de oude voet verder gaan. Hoe geef je sturing aan die veranderopgave? Dat wordt een uitdagende klus voor het nieuwe college en de nieuwe wethouder Personeel en Organisatie.

De raad is het aan zich zelf verplicht om dit stevig uit te zoeken en de verantwoordelijk wethouder, nu het nog kan, hierover ter verantwoording te roepen. Er valt heel wat uit te leggen. Vragen moeten niet onbeantwoord boven de markt blijven hangen. Maar linksom of rechtsom, de burger van de Huizen is de dupe. Of het nou de wijkbewoner van Stad en Lande is, die de mooie plannen van de gemeente in rook ziet opgaan of de belastingbetaler die uiteindelijk moet opdraaien voor de ontbrekende 10 miljoen. Deze situatie kent alleen maar verliezers. We zullen hard moeten werken om dat vertrouwen te herstellen.